مالکیت فکری چیست و چند نوع مالکیت فکری داریم؟

در حقیقت به ابداعات و دستاوردهای که در ذهن شما شکل می گیرد و می تواند به اختراعات، آثار ادبی و هنری، نمادها، نام و تصاویر مورد استفاده در تجارت مالکیت فکری می گویند. بنا به تقسیم بندی سازمان جهانی مالکیت فکری «WIPO»، به دو گروه اصلی تقسیم می شود:

•  مالکیت صنعتی، شامل پتنت‌ها، نشان‌ها و علائم تجاری، طراحی‌های صنعتی و نشان‌های جغرافیایی؛
• کپی‌رایت آثار ادبی (مانند رمان، شعر و نمایشنامه)، فیلم، موسیقی، آثار هنری (مانند نقشه‌ها، نقاشی‌ها، عکس‌ها و مجسمه‌ها) و همچنین طراحی‌های معماری .حقوق مرتبط با کپی‌رایت که اصطلاحاً «Related Rights» نامیده می‌شود، شامل حق اجرای هنرمندان بابت عملکردشان در اجرای آثار فوق، حق پخش در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و مواردی از این قبیل می‌باشد.   

لازم به ذکر است که اسرار تجاری را نیز می‌توان گونه‌ای از مالکیت فکری دانست که به دلیل عدم برخورداری از حفاظت‌های قانونی، تا حدی متمایز از دیگر انواع مالکیت فکری است.

حقوق مالکیت فکری، مشابه با هر حق مالکیت دیگری، به صاحبانش، اعم از مخترع یا صاحب‌امتیاز یک پتنت، مالک یک نشان تجاری، نویسنده یا شاعر یک اثر ادبی و یا مالک یک طرح صنعتی متمایز، کمک می‌کند تا از نتایج و منافع کار خود و سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته در راستای خلق و توسعه آن، بهره‌مند شده و مانع از سوءاستفاده‌های احتمالی دیگران شوند. گفتنی است، این موارد در ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز مبنی بر حق استفاده و محافظت از منافع مادی و معنوی تولیدات علمی، ادبی و هنری، به رسمیت شناخته شده است.

انواع مالکیت فکری؛

بنا بر منابع و مراجع مالکیت فکری، مانند سازمان جهانی مالکیت فکری، دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا و متن معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی، حقوق مالکیت فکری را می‌توان در چند دسته متمایز جای داد. هر یک از این طبقات، به نوع خاصی از دارایی‌های فکری اشاره دارد و از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است.

الف) پتنت:

پتنت، یک حق انحصاری برای بهره‌برداری از اختراع است (محصول یا فرآیند، یا یک راهکار فنی جدید که مشکلی را مرتفع می‌سازد). این حق انحصاری، به مدت محدود (معمولاً ۲۰ سال)، به مخترع یا صاحب‌امتیاز آن اعطا شده و بر اساس آن، می‌تواند از ساخت، بهره‌برداری و فروش اختراع از سوی دیگر افراد و شرکت‌ها، ممانعت ورزد. در ازای این حق انحصاری، مخترع یا صاحب‌امتیاز پتنت، ملزم به افشای کامل اختراع خود بوده، به‌نحوی که یک فرد ماهر در حوزه مرتبط با موضوع اختراع، بتواند آن را بازآفرینی نماید. اختراعات، برای ثبت در سیستم پتنت، می‌بایست واجد شرایط خاصی باشند که آن‌ها را اصطلاحاً الزامات ثبت اختراع می‌نامند.

ب) نشان تجاری:

یک علامت تجاری، نشانه‌ای متمایز برای شناسایی محصولات و خدمات یک فرد یا شرکت خاص است که از طریق آن، کاربران می‌توانند محصولات فوق را از گونه‌های مشابه موجود در بازار، تشخیص دهند. امروزه یک نشان تجاری، می‌تواند شامل یک شکل، علامت، ترکیبی از حروف و حتی رنگ یا یک بوی خاص باشد. برای مثال شرکت فنی مهندسی بسپار گسترآریا محصولات خود را با نشان و اسم لومیناک برای مشتریان و بازارهای هدف خود تولید می کند.

ج) طراحی‌های صنعتی:

طراحی‌های صنعتی، به جنبه‌های زیبایی‌شناختی یک شیء اشاره داشته و مجموعه‌ای از ویژگی‌های سه‌بعدی، مانند شکل و دو بعدی، مانند الگوها، خطوط و یا رنگ‌ها را در بر می‌گیرد. طراحی صنعتی را می‌توان یکی از عوامل کلیدی برای جلب‌توجه مخاطب دانست که وی را ترغیب می‌کند تا یک شیء را به محصولی دیگر ترجیح داده و از آن، بیشتر استفاده نماید. همین عامل، موجب شده است تا از این نوع مالکیت صنعتی، در طیف وسیعی از صنایع و محصولات صنعتی، مانند تجهیزات پزشکی، ساعت و جواهرات، دستگاه‌های الکتریکی و ادوات کشاورزی، استفاده شود.

د) کپی‌رایت:

این نوع از مالکیت فکری، با هدف حفاظت از آثار ادبی و هنری، اعم از انواع کتاب، فیلم و موسیقی، تابلوهای نقاشی و ... توسعه یافته است و برخلاف سایر انواع مالکیت فکری، مانند پتنت و نشان‌های تجاری، نیاز به ثبت برای برخورداری از حقوق مرتبط را ندارد.

ه) نشان‌های جغرافیایی:

یک نشان جغرافیایی، نوعی نشانه مورد استفاده برای کالاها و محصولات خاصی است که در یک جغرافیای خاص و با کیفیتی مشخص که مرتبط با آن ناحیه است، تولید می‌گردد. به‌طور معمول، یک نشان جغرافیایی، از نام محل و مبدأ محصول تشکیل شده است. به عنوان مثال، می‌توان به انواع محصولات کشاورزی (روغن زیتون توسکانی (منطقه‌ای در ایتالیا)، مروارید خلیج فارس و ...) که آب‌وهوا و یا خاک یک منطقه خاص، موجب ویژگی‌های کیفی منحصربه‌فردی در آن‌ها شده است، اشاره نمود.

و) اسرار تجاری:

یک راز تجاری، یک فرمول، فرآیند، طراحی، ابزار و یا حتی الگوی جمع‌آوری داده‌های اطلاعاتی است که می‌تواند در مقایسه با رقبا، یک مزیت رقابتی برای کسب‌وکار فراهم آورد. شرکت یا بنگاه اقتصادی، از این راز تجاری محافظت نموده و اجازه نمی‌دهد تا مشتریان و رقبا به آن دست یابند. از مزایای این نوع از مالکیت فکری در مقایسه با گونه‌هایی مانند پتنت، می‌توان به عدم محدودیت‌های زمانی مرتبط با آن‌ها اشاره نمود. البته باید توجه داشت که هیچ‌گونه حمایت و حفاظت رسمی و قانونی از اسرار تجاری وجود نداشته و ریسک بالای افشای اطلاعات، بر عهده کسب‌وکار خواهد بود. یکی از بهترین مثال‌ها برای اسرار تجاری، فرمولاسیون تولید کوکاکولا است که همچون یک راز تجاری بسیار ارزشمند، برای سال‌های متمادی از سوی دارندگان آن، حفاظت شده است.

منبع: خانه کارآفرینی بین الملل